Rychwałd, Polska
2014-2021

Architektura: Jakub Turbasa, Bartłomiej Pyrzyk
Konstrukcja: Dariusz Beresiński, Slab Biuro Konstrukcji Inżynierskich
Ikony: Greta Leśko
Projekt instalacji elektrycznych: F.U.P. PRO-ELTEL Wojciech Więcek
Inicjator: o. Bogdan Kocańda OFMConv
Lokalizacja: Rychwałd (k. Żywca), Polska
Projekt: 2014-2015
Realizacja: 2016-2021
Inwestor: Parafia Rzymsko-Katolicka pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa w Rychwałdzie + oo. Franciszkanie
Przedstawiciel inwestora: o. Marek Stachowicz OFMConv
Wykonawca: Budowa systemem gospodarczym (stan surowy – Marek Radecki Firma Remontowo-Budowlana)
Zdjęcia: Jakub Turbasa, Bartłomiej Pyrzyk

NAGRODY i NOMINACJE:
– I Nagroda dla Kaplicy Ostatniego Pożegnania w Rychwałdzie w konkursie „Salon Architektury 2021” Małopolskiej Okręgowej Izby Architektów RP za najlepszy zrealizowany projekt małopolskich architektów.
– Nominacja w konkursie NAGRODA ROKU SARP edycja 2021 za najlepszy obiekt architektoniczny w Polsce.
– Nominacja portalu Archdaily do Nagrody Budynku Roku 2022 (2022 Building od the Year Awards) w kategorii „architektury sakralnej” (religious architecture).
– Nominacja projektu kaplicy w kategorii Obiekty publiczne w Plebiscycie Polska Architektura 2021 organizowanego przez portal Sztuka Architektury.

PREZENTACJA PROJEKTU VIDEO – ZOBACZ >>
PREZENTACJA PROJEKTU VIDEO 2 (start od 5:16:39) – ZOBACZ >>

OPIS PROJEKTU:
Kontekst. Program funkcjonalny
Projekt kaplicy zrealizowany został w bliskim sąsiedztwie barokowego założenia z bazyliką mniejszą pw. św. Mikołaja w Rychwałdzie koło Żywca. Zrodził się z pragnienia miejscowej wspólnoty i franciszkanów stworzenia odpowiedniego miejsca ostatniego pożegnania, jako kontynuacji odwiecznej, powoli przemijającej tradycji żegnania osób zmarłych w domach. Znajduje się na terenie starego cmentarza w jego nowej – przeznaczonej pod rozbudowę – części. Obejmuje projekt jej zagospodarowania wraz z budowlą kaplicy składającą się z przestrzeni modlitwy oraz pomieszczeń towarzyszących takich jak: miejsce z chłodnią do przechowywania ciał, pomieszczenia techniczne, pomieszczenie gospodarcze, ogólnodostępne toalety itp.

Powrót do źródeł
Prostota architektury wywodzi się z archetypicznych, tradycyjnych form kaplic z dwuspadowymi dachami, które pojawiają się także na terenie Żywiecczyzny. Zwraca się w stronę korzeni budowania analogicznych obiektów sakralnych, będąc ich współczesną reinterpretacją. co wyrażone zostało między innymi poprzez duże, trójkątne przeszklenia, „wiszące” ściany we wnętrzu, syntezę detali itp. Architekturę kaplicy cechuje dobór naturalnych materiałów takich jak drewno czy kamień. Kontakt ze szlachetną i naturalną materią otwiera człowieka poprzez jego zmysły (przez dotyk, zapach, akustykę oraz percepcję wzrokową) na głębsze poznanie, doświadczenie oraz wielowymiarowość przestrzeni.

Architektura
Bryła składa się z dwóch części, które odpowiednio wyrażają funkcję związane z przestrzeniami sacrum oraz profanum. Pierwsza odnosi się do miejsca modlitwy – kaplicy, która wyrazistą formą czytelnie komunikuje swoje przeznaczenie. Druga, zaś przykryta zielenią, wyrasta z ziemi po delikatnym łuku, skrywając wspomniane pomieszczenia towarzyszące. Stanowi ona także naturalne wygrodzenie między strefą cmentarza z kaplicą a strefą parkingu, zaplecza oraz dojazdu dla karawanu. Wizualne rozróżnienie tych stref zostało także podkreślone materiałem na elewacjach – szlifowanym (kaplica) oraz surowym (części towarzyszące) piaskowcem..

Tradycja – Koncepcja Drogi oraz Miejsca
Projekt kaplicy łączy dwie tradycje budowania chrześcijańskich obiektów sakralnych: koncepcję drogi – czyli zmierzania etapami ze świata profanum w kierunku miejsca sacrum oraz koncepcję miejsca – wyrażoną w układzie centralnym wspólnego gromadzenia się na modlitwie. Z uwagi na funkcję budowli (miejsce ostatniego pożegnania) w koncepcji projektowej wybrzmiewa wspomnienie ważnej dla chrześcijan tzw. drogi paschalnej, tj. ostatnich chwil życia Chrystusa – od pasji, poprzez śmierć, aż do zmartwychwstania. Zostało to wyrażone w architekturze m.in. poprzez symbole, geometrię, światło, cień, dobór materiałów, ikony, oraz rzeźby.

Etap 1 – Pasja
Podczas pierwszego etapu – tj. przekroczenia granicy ziemi poświęconej (granicy cmentarza) oraz zmierzania w kierunku wejścia głównego do kaplicy – osoba doświadcza stopniowego wyciszenia i skupienia. Za sprawą wrastających z ziemi kamiennych murów z zielenią (skrywających pod spodem pomieszczenia towarzyszące), człowiek coraz bardziej izoluje się od świata zewnętrznego – rzeczywistości profanum. Po przekroczeniu progu kaplicy, znajduje się w przepełnionym ciemnością przedsionku. Żelbetowe ściany oraz sufit posiadają czarną barwę, co ma na celu uwydatnienie wrażenia bezmiaru, nieskończoności i „niematerialności” miejsca, w którym giną wszelkie kontury. Surowość tego miejsca wyraża etap wspomnianej pasji – osamotnienia, cierpienia, modlitwy Jezusa w Ogrodzie Oliwnym. Nad głowami dostrzec można ikonę z wizerunkiem anioła, przez którą przenika jedyne w tej przestrzeni naturalne światło (Łk 22, 43).

Etap 2 – Śmierć
Na zakończeniu perspektywy kaplicy a zrazem na wysokości wzroku, dostrzec można filigranowy krzyż, który wyraża kolejny etap – tj. śmierć. Drewniana, zabytkowa rzeźba Chrystusa pozyskana została z zdesakralizowanego kościoła z Belgii.

Etap 3 – Zmartwychwstanie
Przez strefę ciemności, wkraczamy do właściwej strefy modlitwy. Ta jasna przestrzeń obrazuje nadzieję chrześcijańskiego powołania (wg wiary chrześcijan, życie nie kończy się na śmierci). W miejscu, w którym osoby gromadzą się wokół ciała zmarłego, ich uwaga nie jest zatrzymywana na rzeczywistości śmierci (tj. krzyżu oraz osobie zmarłej), lecz kierowana ku perspektywie życia wiecznego. Architektura wnętrza naturalnie prowadzi wzrok ku górze oraz światłu. Na ikonach autorstwa Grety Leśko przedstawione zostały sceny z Pisma Świętego obrazujące namiastkę tej rzeczywistości (Chrzest Jezusa w Jordanie – Mt 3, 16-17; Przemienienie na Górze Tabor – Mt 17, 5) oraz współczesna reinterpretacja, uznanego za cudowny, obrazu Matki Bożej Rychwałdzkiej (ikony z XV w.). W centralnym miejscu nad krzyżem, znajduje się, malowana na jedwabiu oraz zatopiona w szkle, ikona „Zstąpienia Chrystusa do Otchłani”, poprzez którą przenika naturalne światło. W symbolice chrześcijańskiej światło obrazuje Chrystusa (J 8, 12), nadzieję, to co dobre i piękne, oraz wieczność. Światło, które wydobywa z ciemności, z „nicości”…